مقدمه
از همان روزهای ابتدایی پیدایش بیت کوین تا به امروز، تردیدهای بسیاری در اعتبار این رمزارز وجود داشته و دارد. اکنون بیت کوین در حال تبدیل شدن به یک واحد پول قابل قبول در بین مردم جهان است. با این وجود هنوز هم هستند افرادی که نه تنها بیت کوین را قبول ندارند، بلکه دلایلی را مبنی بر کلاهبرداری بیت کوین ارائه می‌‌دهند. آنها پروژه بیت کوین را یک طرح پانزی و هرمی می‌‌دانند و همین موضوع را بهانه‌‌ای برای مخالفت با آن کرده‌اند. با هم ضمن دلایل رد این ادعاها، به مرور اطلاعات بیشتری در مورد بیت کوین می‌‌پردازیم.
طرح‌‌های هرمی و طرح‌‌های پانزی چه طرح‌‌هایی هستند؟
مسلماً برای تحقیق در مورد یک موضوع خاص، آشنایی با چیستی و نحوه عملکرد آن می‌‌تواند کمک بسیار ارزنده‌‌ای محسوب شود. بنابراین قبل از اینکه در مورد کلاهبرداری بودن یا نبودن بیت کوین صحبت کنیم، باید در مورد طرح‌‌های پانزی و هرمی صحبت کنیم.
طرح‌‌های هرمی
طرح‌‌های هرمی طرح‌‌هایی هستند که شرکت‌کنندگان برای کسب درآمد نیاز به دعوت دیگران به پروژه دارند. اکثر این طرح‌‌ها کلاهبرداری هستند. کاربر برای کسب درآمد، نیاز به جذب زیرمجموعه جدید دارد. شما با جذب زیرمجموعه جدید، مبلغی را به عنوان پاداش دریافت می‌‌کنید. در این طرح‌‌ها سرمایه نفرات جدید، به نفرات قدیمی‌‌تر در همان شاخه خواهد رسید. در نهایت فردی که از این شبکه‌‌سازی منتفع می‌‌شود، کسی نیست جز فردی که در رأس هرم قرار دارد. البته برخی شرکت‌‌ها از سیستم بازاریابی چندسطحی استفاده می‌‌کنند که ممکن است کلاهبرداری نباشند. در بخش دیگری از این مطلب، در مورد نحوه تشخیص شیوه‌‌های مختلف کلاهبرداری بیت کوین توضیح خواهیم داد.
طرح‌‌های پانزی
نوع دیگری از طرح‌‌های کلاهبرداری، طرح‌‌های پانزی نام دارند. این طرح برای اولین بار توسط فردی به نام چالرز پانزی راه‌‌اندازی شد. در این طرح هیچ فعالیت اقتصادی خاصی صورت نمی‌‌گیرد.
در این طرح‌‌ها کاربر برای کسب درآمد، اقدام به جذب سرمایه می‌‌کند. چنین افرادی با وعده پرداخت سودهای کلان به افراد زیرمجموعه خود، آنها را به مشارکت دعوت می‌‌کنند. هدف از جذب این سرمایه نیز، راه‌‌اندازی یک پروژه یا یک طرح سرمایه‌‌گذاری با سود بالا است. این سود بالا در واقع، اصل پول نفرات بعدی است که به جیب سرمایه‌‌گذاران قبلی می‌‌رود. این زنجیره تا زمانی که امکان جذب کاربر جدید وجود داشته باشد، استمرار پیدا می‌‌کند. از سوی دیگر هر لحظه ممکن است طراح این طرح، با سود زیادی که به جیب زده است، متواری شود و دیگر اثری از خود باقی نگذارد.
چرا برخی بیت کوین را نوعی کلاهبرداری می‌‌دانند؟
بدون شک هیچ پدیده جدیدی وجود ندارد که گروهی با آن به مخالفت برنخیزند. این موضوع نه تنها در حیطه فناوری بلکه حتی در خصوص هر تغییری قابل پیش‌بینی است. این مقاومت در زمینه‌‌هایی مانند ارزهای دیجیتال و رمزارزها بسیار بیشتر و حائز اهمیت‌تر می‌‌شود. این تردیدها از همان آغاز پیدایش بیت کوین یعنی سال ۲۰۰۹ در مورد آن وجود دارد و بعضی آن را یک طرح پانزی می‌‌دانند. به عنوان مثال تندایی کافپیدز، اقتصاددان ارشد لندینگ تری، در مورد کلاهبرداری بیت کوین معتقد است که بیت کوین یک طرح هرمی است. وی برای اثبات ادعای خود به این نکته اشاره داشت که هنوز هیچ کاربردی در جهان برای بیت کوین وجود ندارد. همچنین او اعتقاد دارد که با ورود هر فرد جدید به شبکه، کاربران قدیمی به درآمد می‌‌رسند.
دسته دومی هستند که کار با بیت کوین را فقط سفتهبازی می‌‌دانند. یکی از این افراد، الیور پورش است. وی در یک مصاحبه، ضمن بیان دلایل خرید ۵ رمزارز مختلف، فعالیت در حیطه بیت کوین و ارزهای دیجیتال را به سفتهبازی تشبیه کرده است؛ چراکه به نظر وی ممکن است همه قوانین نقض شود و تغییر کند.
دلایل رد کلاهبرداری بیت کوین چیست؟
اکنون که اندکی با طرح‌‌های پانزی و شرکت‌‌های هرمی آشنا شدید، می‌‌توان ادله‌‌ای ارائه کرد که کلاهبرداری بودن بیت کوین را رد کند. با هم برخی از این دلایل را بررسی می‌‌کنیم.
وجود کنترل‌کننده متمرکز
طرح‌‌های هرمی و/یا پانزی، حاصل تفکر فرد یا عده‌‌ای شیاد است که همه پازل‌‌ها را به سود خود می‌‌چینند. در این طرح‌‌ها، قیمت‌‌ها مطابق میل گردانندگان آن دچار نوسان می‌‌شوند و به تعبیری همه چیز به صورت متمرکز اداره می‌‌گردد. اما در مورد بیت کوین چنین چیزی صدق نمی‌‌کند. شاید بتوان بزرگ‌ترین عامل برتری ارزهای دیجیتالی همچون بیت کوین نسبت به ارزهای فیات را غیرمتمرکز بودن آنها دانست. از سوی دیگر ورود افراد جدید به چرخه تولید یا ترید، هیچ سودی به حال نفرات قبلی به صورت مستقیم نخواهد داشت.
سود تضمین‌شده
اولین حربه طرح‌‌های پانزی برای جذب افراد جدید، تضمین دریافت سود برای زیر مجموعه‌‌ها است. این در حالی است که اساساً بیت کوین به عنوان یک سرمایه برای دریافت سود ایجاد نشده است. یکی از تفاوت‌‌های سرمایه‌‌گذاری در بیت کوین و طلا نیز دقیقاً همین موضوع است. هدف بنیان‌گذاران بیت کوین، ایجاد یک شبکه پولی مستقل و تغییر در سیستم مالی جهان بوده و هست. البته که ویژگی‌‌های منحصربه‌فرد این رمزارز و افزایش سواد کریپتویی کاربران سبب افزایش قیمت و ارزشمندتر شدن آن شده است. بنابراین هر کس زودتر وارد این بازار شده است، احتمالاً سهم بیشتری از این بازار نصیبش می‌‌شود. اما هیچ ضمانتی بر صعودی بودن قیمت آن وجود ندارد.
عملکرد شفاف
تمامی تراکنش‌‌های صورت‌گرفته در شبکه بیت کوین، به صورت متن‌باز بر روی بلاکچین بیت کوین برای همگان قابل رؤیت است. بنابراین هیچ فردی امکان تغییر در ارقام و اطلاعات تراکنش‌‌ها را ندارد. با این حساب، کمتر کلاهبرداری بیت کوین را به سایر روش‌‌های پرداخت ترجیح می‌‌دهد. به عنوان نمونه، چندی پیش فردی اقدام به هک حساب توییتر افراد مشهور کرد. وی در ازای بازگردانی اطلاعات حساب، از آنها بیت کوین مطالبه کرده بود. اما در نهایت با پیگیری پلیس و بررسی آدرس بیت کوین وی، متهم دستگیر و روانه زندان شد.
ارزش‌‌گذاری مستقل
علت نوسانات قیمت بیت کوین همانند سایر بازارهای جهانی، میزان عرضه و تقاضای آن است. همان‌طور که گفته شد، هیچ شخصی حتی یک نهنگ بیت کوین هم نمی‌‌تواند در تعیین قیمت بیت کوین به صورت مستقیم عمل کند.
آیا اعتبار بیت کوین دلیلی بر معتبر بودن همه ارزهای دیجیتالی است؟
آیا معتبر بودن بیت کوین و امنیت شبکه آن دلیلی بر اعتبار همه ارزهای دیجیتالی و رمزارزها است؟ پاسخ منفی است. هرچند کلاهبرداری بیت کوین را با قدرت رد می‌‌کنیم، اما از کمین کلاهبرداران در پشت نام بیت کوین نباید غافل شد. بسیاری از پروژههای کلاهبرداری یا به اصطلاح SCAM در حوزه ارزهای دیجیتال، به دلیل عدم آگاهی مردم از ریزه‌‌کاری‌های این ارزها به وجود آمده‌‌اند. پروژۀ وان کوین (Wancoin) یکی از همین پروژههای کلاهبرداری است. بد نیست بدانید که با اندکی دانش برنامه‌‌نویسی و البته یک ذهن خلاق، هر فردی می‌‌تواند ارز دیجیتال مخصوص به خود را راه‌‌اندازی کند.
نحوه تشخیص طرح‌‌های رمزارزی پانزی و کلاهبرداری چیست؟
ارزهای دیجیتال معتبر، ویژگی‌‌های مشترکی دارند که برخی از آنها را مرور می‌‌کنیم.
- هیچ نهاد و شخص خاصی پشت آنها نیست.
- هیچ وقت سود تضمین‌شده‌‌ای به خریداران خود نمی‌‌دهند.
- بلاکچین آنها قابل دسترس و در اصطلاح اوپن سورس است.
- شما هیچ محدودیتی چه از لحاظ زمانی و چه از لحاظ قیمتی در زمان برداشت نخواهید داشت.
بنابراین اگر فردی به شما قول بهره‌‌مندی از سود تضمین‌شده را داد یا طرحی را برای برداشت محدودیتی برای شما ایجاد کرد، شک نکنید که برای سرمایه شما خواب دیده‌‌اند.
تحقیق در مورد جزئیات فراموش نشود
شاید ساده‌‌ترین شیوه شناسایی طرح‌‌های کلاهبرداری، مراجعه به سایت و شبکه‌‌های اجتماعی آنها مانند توییتر است. آنها به هیچ عنوان اجازه تبادل نظر و پرسش و پاسخ را به کاربران خود نمی‌‌دهند. بنابراین حتماً در مورد آنها تحقیق کنید.
شیوه‌‌های تشخیص پروژههای اپن سورس (open source)
تقریباً اکثر پروژههای معتبر رمزارزی، اطلاعات خود را در سایت گیت هاب (GitHub) بارگذاری می‌‌کنند. بنابراین برای اینکه از اوپن سورس بودن یک پروژه مطمئن شوید، کافی است در کنار نام آن کلمه، GitHub را قرار دهید و در موتور جستجوی گوگل آن را سرچ کنید.
سخن پایانی
همان‌طور که گفتیم، هیچ سندی مبنی بر کلاهبرداری بیت کوین وجود ندارد. البته شاید برخی شیوه‌‌های کسب درآمد از بیت کوین، رنگ و بوی کلاهبرداری داشته باشند. اما بدون شک استخراج بیت کوین یکی از شیوه‌‌هایی است که تردیدی در درستی عملکرد آن وجود ندارد. با این همه، شیادان در پشت نقاب بیت کوین در حال به دام انداختن افراد ساده‌لوح و البته افراد کم‌اطلاع برای نیل به اهداف شوم خود هستند. در این میان، حربه «تطمیع» نیز یکی از راهکارهایی است که شما را به دام خواهد انداخت. فراموش نکنید که قیمت هیچ ارز دیجیتالی نشانه برتری یا کم‌ارزش بودن آن نیست.
